Stedendriehoek
Het stationsgebouw van Deventer bestaat 100 jaar. Het station is inmiddels een niet meer weg te denken gebouw in de stad. Opvallend is dat het station zo goed bewaard is gebleven en zijn functie heeft weten te behouden. Ter gelegenheid van het jubileum bracht de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (SIED) het boek ‘Station Deventer 1920-2020’ uit. Arno Dijkhof, vrijwilliger bij de SIED, beschreef de geschiedenis van het station en de ruim 150 jaar spoorweggeschiedenis van de Hanzestad.
Arno: “Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in alles wat met spoorwegen te maken heeft. Misschien kwam dit door de elektrische trein die ik als kind ooit kreeg. Daarnaast boeit de eeuwenoude geschiedenis van de stad Deventer mij. Al eerder schreef ik het boek over het Deventer Industriespoor, dat in 2003 werd opgeheven. Ik vind het belangrijk om de verhalen over dit spoor te beschrijven, omdat het anders in de vergetelheid zou raken. Het industriespoor gaf Deventer een belangrijke impuls in de ontwikkeling als industriestad. Voor het samenstellen van het boek leverde de zoektochten in het Stadsarchief Deventer flink wat interessante informatie op. Daarnaast kreeg ik van diverse mensen allerlei verhalen en fotomateriaal. Ik kwam er al snel achter, dat er nogal wat bij komt kijken om een boek te schrijven. De weg ernaartoe leverde veel nieuwe contacten op en de bereidheid van mensen om eraan mee te werken was groot. Na de presentatie van het boek over het industriespoor in 2015 bleek ik over veel informatie over het spoorverleden van Deventer te beschikken. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt om ook de geschiedenis van het station uit te gaan zoeken en te beschrijven.”
“Het huidige NS-stationsgebouw werd ontworpen door architect H. Menalda van Schouwenburg en werd op 1 maart 1920 in gebruik genomen. Vanwege de moeilijke periode na de Eerste Wereldoorlog werd afgezien van een officiële en feestelijke opening. Het ging om een bijzonder project. Het was een gemeenschappelijk station van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (MESS) en de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij (HSM). Het verving de stations van de MESS (het eerste station van Deventer uit 1865) en van de HSM (uit 1888). Na 1890 ontstond er vanwege de toename van het spoorvervoer al behoefte aan een gemeenschappelijk station. Beide maatschappijen beconcurreerden elkaar flink, maar dat leidde vooral in Deventer tot een ongewenste situatie. Het overstappen voor reizigers was nogal omslachtig en de verkeersafwikkeling was niet efficiënt. Het duurde lang voordat Deventer een representatief station kreeg. De beide spoorwegmaatschappijen kwamen jarenlang maar niet tot een akkoord. Uiteindelijk lukte het in 1912. Het nieuwe stationscomplex omvatte niet alleen het station, maar ook alle bijgebouwen, goederenloodsen, eilandperron, reservoirgebouw, seinhuizen en een rangeerterrein. In 1914 begon de aanleg onder leiding van M.A.F.H. de Ranitz, ingenieur van Staatsspoor. Het duurde langer door de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog. Veel bouwmaterialen waren moeilijk verkrijgbaar en veel duurder dan begroot. Het station kreeg nog een monumentaal karakter en functioneerde uitstekend. Helaas werd het station vanaf de jaren zestig niet goed onderhouden, het belang van de spoorwegen was afgenomen. Na decennia van verval werd het station in 1999 een rijksmonument. Langzaam kwam er een periode van herstel en herwaardering op gang. In het station zijn nog mooie architectonische elementen aanwezig, zoals de beschilderingen van Jan Feith in de voormalige stationsrestauratie en de groene tegeltableaus met opschriften. Het gehele complex is na honderd jaar één van de best bewaarde stations van Nederland.”
“Het station is sinds 1999 een rijksmonument en met name de afgelopen jaren vinden er regelmatig restauraties plaats om de monumentale allure van vroeger te herstellen en te versterken. De SIED ondersteunt de NS hierbij, onder andere door het verstrekken van historische informatie. Ook loopt er een initiatief om jalousieluiken op de bovenste verdiepingen terug te brengen. Niet alleen het stationsgebouw is van belang, maar ook de omgeving waarin het gebouw zich bevindt. Het huidige station was zodanig ontworpen, dat het goed aansloot bij de Singelvilla’s en het Rijsterborgherpark. Jammer genoeg werd er in de jaren negentig aan de oostkant van het stationsgebouw een enorme kantoortoren gebouwd. Het parkachtige en historische karakter van het stationsplein is hierdoor ingrijpend aangetast. Hoewel de historische binnenstad van Deventer door iedereen wordt bewonderd, verbaast het mij dat het in 2020 nog mogelijk is dat er plannen worden ontwikkeld voor de bouw van weer een grote toren aan het stationsplein. Daarom hoop ik dat dit boek mede leidt tot meer bewustwording van het belang van het erfgoed van onze stad.”
TIP: Op het station perron 3 en 4 is een expositie van historische foto’s te bekijken en bij Tickets en Service staat het stationsgebouw in LEGO. Zie voor meer informatie: www.stationdeventer.nl
