Stedendriehoek
Van links naar rechts: Erna Lammers, Tanja Eekhuis en Lamberthe de Jong.
DEVENTER – ,,Ach juffrouw, u moet niet meespreken; u weet er niets van. Ik neem aan, dat u niet op de hoogte is en de geschiedenis niet hebt gevolgd.” Zo wordt honderd jaar geleden Antsje Timmerman-Lenstra de mond gesnoerd tijdens een discussie in de Deventer gemeenteraad.
De geschiedenis van het algemeen en vrouwenkiesrecht in Deventer stond zondag 13 maart centraal in een lezing in de Zwarte Silo. Organiserende Historische Vereniging Deventer speelde met het thema ‘De geschiedenis van het algemeen en vrouwenkiesrecht’ goed in op de op handen zijnde gemeentelijke verkiezingen. Erna Lammers en Lamberthe de Jong maakten een film over dit onderwerp in een Powerpointpresentatie.
Door mannen gekozen
Basis van de bijeenkomst en de film vormde het boek ‘Door mannen gekozen’ van Deventer documentaliste en internetjournaliste Erna Lammers (1958). Als freelance journalist koestert zij een grote belangstelling voor geschiedenis en bewondert zij pioniers die het lef en de levenslust hebben om te doen waar ze in geloven.
Tegen de achtergrond van de strijd om het vrouwenkiesrecht en de sociaaleconomische situatie in de snel groeiende industriestad Deventer wekt Lammers de eerste twee vrouwen in de gemeenteraad van Deventer tot leven: Antsje Timmerman-Lenstra (1883-1946) en arts Titia Goedhuis-van der Ploeg (1877-1973). De één is socialiste, de ander feministe. Beide dames vormen daarmee een afspiegeling van de twee groepen die zich landelijk sterk maakten voor het vrouwenkiesrecht: de burgervrouwen en de arbeidersvrouwen.
Historicus dr. Margit van der Steen laat zich in haar nawoord lovend uit over de inhoud van het werk van Lammers. “Het mooie van deze Deventer studie is dat het iets laat zien van de omvang en de aard van politieke activiteiten van vrouwen op lokaal niveau. Het laat zien hoeveel tegenwerking vrouwen ontmoeten die politiek actief wilden worden.”
Inspiratie
Het idee voor het bijzondere boek ontstond bij toeval. Lammers: “Toen ik internetredacteur werd, vond ik dat ik me wat meer moest ontwikkelen als schrijfster en zocht een paar onderwerpen die mij interesseerden. Eén daarvan was de renovatie van de Wilhelminabrug, nu ongeveer een jaar of vijf geleden. Ik kreeg bij mijn navorsing veel notulen onder ogen van de gemeenteraad. In de notulen van september 1919 werd ik getriggerd door de welkomstwoorden van de burgemeester aan twee vrouwen in de gemeenteraad. Dat bleef ergens hangen in mijn achterhoofd. Toen ik met twee voeten in het gips kwam te zitten na een onfortuinlijke misstap, had ik alle tijd om mij verder te verdiepen in de gemeenteraad en politiek. In mijn zorghotel was Wifi, dus ik kon aan de slag. Ik traceerde de familie van Titia Goedhart en Antsje Timmerman-Lemstra. Nadat ik met hen gesproken had, ben ik aan de slag gegaan. Naast bronnenonderzoek in archieven en oude kranten maakte ik ook dankbaar gebruik van de herinneringen van de kleinkinderen aan hun bijzondere grootmoeders. Ik spitte ook in het archief van sociale geschiedenis in Amsterdam. In 2019 hield ik een lezing over het onderwerp in de bibliotheek en bedacht later dat het misschien wel leuk zou zijn om een boekje te maken. Toen heb ik contact opgenomen met uitgeverij Walberg. Zij reageerden enthousiast. En zo rolde in april 2020 ‘Gekozen door mannen’ van de Walburgpers.”
Film
De film van Erna Lammers en Lamberthe de Jong toont verschillende locaties in de stad die een rol in het boek spelen alsmede authentieke historische beelden. Thema’s die aan bod komen zijn de geschiedenis van de democratisering en algemeen kiesrecht plus een zich organiserende maatschappij (1795-1919). De ‘vertaling’ daarvan naar Deventer met aantal stemgerechtigden en hun politieke en beroepsmatige achtergrond, de opkomst van het socialisme. De strijd om het algemene kiesrecht en het vrouwenkiesrecht, landelijk en plaatselijk. De drie vrouwen die een rol speelden: Cor van der Meer van Kuffeler, de liberale arts Titia Goedhuis van de Ploeg en de socialiste Antsje Timmerman- Lenstra. Het boek bevat tevens een overzicht van alle vrouwen die na 1919 actief waren in de Deventer gemeenteraad.
Erna Lammers verhaalt over de lef en de motivatie van de dames om lid te worden van de gemeenteraad in een tijd dat mannen de maatschappij domineren. Hoe kregen zij het voor elkaar dat ook genoeg mannen op hen stemden want vrouwen mochten zelf niet kiezen maar wel gekozen worden. En waarom braken zowel Antsje en Titia uiteindelijk met hun partij en verlieten zij de politiek?
Echte Deventer rooien
In de presentatie duikt ook de naam op van Heleen Ankersmit (1869–1944). Zij was een Nederlandse feminist en het eerste vrouwelijke lid van de SDAP-afdeling te Deventer. Zij koesterde communistische sympathieën, vertrok zelfs naar Rusland om Stalin te ontmoeten. Later ontdekte ze dat de praktijk toch iets anders was dan zij had gedacht.
Ook Albert Eekhuis wordt genoemd. Hij presteerde het om tijdens zijn tweede ronde voor de SDAP 25% van alle Deventer stemmen voor zich te winnen. Of politiek bij de familie Eekhuis in het bloed zit moet nog blijken, want kleindochter Tanja Eekhuis is kandidaat-raadslid nummer 3 op de lijst van de PvdA en stelt zich nu beschikbaar voor de komende vier jaar. “Ik ben nu al sinds een maand raadslid, maar dat komt omdat ik het stokje van iemand heb overgenomen die voortijdig de politiek heeft verlaten. Van de geschiedenis van mijn opa in de politiek heb ik het grootste deel van mijn leven niets geweten. Daar kwam ik pas achter op de begrafenis van mijn vader. Mijn opa was een echte ‘rooie’.”
Kijk voor de film op: www.historischeverenigingdeventer.nl/ ‘Door mannen gekozen’ is te koop bij Praamstra maar ook op internet, op www.walburgpers.nl/ kan ook een digitale versie besteld worden.
