Stedendriehoek
APELDOORN – Het is weer september, het begin van de herfst. In deze tijd van klimaatverandering betekent dat vaak dat we nog een nazomer krijgen met vrij hoge temperaturen en soms een Indian summer. Toch reageren plant en dier op de veranderingen die aanstaande zijn. Het wordt eerder donker, soms is er al een wat koudere nacht met nevel. Voor het edelhert is dat het signaal dat de tijd begint te dringen: het wordt tijd om te paren. De edelhertenbronst is begonnen. Nieuwsblad Stedendriehoek sprak met boswachter Jaël Bergwerff van Staatsbosbeheer.
Jaël is boswachter in het gebied Het Leesten. Bospaviljoen ’t Leesten is bij velen bekend. Het is als het ware een poort tot de Veluwe, met veel parkeergelegenheid, horeca en volop wandelmogelijkheden. Op de Veluwe kun je in deze tijd van het jaar, als je geluk hebt, in de vroege ochtend of ’s avonds geconfronteerd worden met burlende edelherten. Afhankelijk van de windrichting is een burl op maar liefst 2 kilometer afstand te horen. Over de aanvang van de bronsttijd zegt Jaël: “Daar is niet echt een vaste datum voor, het heeft heel erg te maken met de weersomstandigheden en hoe de herten zich voelen. Soms begint het wat eerder, soms wat later. Zelfs per streek kan het verschillen. Op de Hoge Veluwe bijvoorbeeld begint het vaak wat eerder dan hier. Waar dat precies aan ligt weten we niet.”
Tot de verbeelding
We praten dus over de bronst, de paartijd van de edelherten. Iets eerder in het jaar is er ook de reeënbronst en damhertenbronst, maar het edelhert spreekt bij het grote publiek het meest tot de verbeelding. Jaël vertelt: “Je moet het zo zien: de vrouwtjes hebben hun plek waar ze wonen; dit territorium behoort toe aan de hinderoedel met jongen. De mannen lopen normaal gesproken ook in een roedel bij elkaar en zijn dan de beste vrienden van elkaar. In de bronsttijd verandert dit. Ze trekken uit elkaar omdat ze elkaars concurrenten worden. Soms gaan ze helemaal van de ene kant van de Veluwe naar de andere kant, om daar een harem vrouwtjes op te zoeken en te claimen voor zichzelf. Daarbij willen ze een zogeheten plaatshert verdrijven van zijn hinderoedel. Er wordt dan vaak gevochten.”
Het meest in het oog springende element van het edelhert is natuurlijk zijn gewei, noem het zijn wapen en pronkmiddel. Jaël legt uit dat het gewei de vingerafdruk is van het edelhert. Het is echt individueel. In februari valt het af en dan kunnen faunabeheerders als ze het vinden precies vaststellen: dit gewei hoort bij dat hert. Het hert leeft verder en drie maanden later heeft het weer hetzelfde gewei terug. Jaël: “In eerste instantie is dat een bastgewei. Het bastgewei heeft een fluweelachtig zacht velletje dat goed doorbloed is en als het is uitgegroeid, zo aan het begin van de bronsttijd, gaat dat enorm jeuken. Dan gaat het hert met het gewei door takken heen slaan en schuren. Dat ziet er dan soms ook een beetje bloederig uit. De vellen hangen aan het gewei, dat zo nog meer gaat opvallen. Het eigenlijke gewei zoals wij het kennen komt zo tevoorschijn. Oorspronkelijk is het wit, met veel kalk. Door het bloederige, en zand etc. krijgt het een wat donkerder uiterlijk.”
Sexy parfum
Er is nog meer te vertellen over edelherten, hun uiterlijk en hun gedrag. Het zijn de mannelijke hormonen die maken dat het gedrag in de bronsttijd zo afwijkt van het gedrag door het jaar heen. Zo plassen de mannetjes zich onder en rollen ze in een zogeheten bronstkuil. Dit geeft een sterke geurbeleving waar de vrouwtjes op af komen: noem het een sexy parfum. De edelhertenmannen eten weinig tijdens de bronst en door hun nachtelijke gevechten zijn ze ’s ochtends helemaal uitgeput. In de bronsttijd verliezen ze een aanzienlijk deel van hun lichaamsgewicht.
Voor wie graag zelf de natuur in gaat zijn er volop mogelijkheden. Vlak na zonsopkomst en voor zonsondergang maak je de meeste kans. Een tip: ga observeren bij een wildkijkscherm, zie hiervoor de website van Staatsbosbeheer. Wees voorzichtig in het verkeer, is een vriendelijk verzoek van de boswachter: “De herten trekken nu van de ene kant van de Veluwe naar de andere. Ze leggen best grote afstanden af. En ze zijn heel erg gefocust op het bronstproces. Ze letten niet zo goed op het verkeer. Goed opletten vanwege overstekend wild is voor automobilisten natuurlijk altijd belangrijk als je op de Veluwe rijdt, maar in deze tijd geldt dat nog sterker. Ook belangrijk: lijn je hond aan als je met je viervoeter de natuur in gaat.”
Cirkel rond
Over een maand is de edelhertenbronst weer voorbij. De mannetjes kunnen dan bijkomen van deze intensieve tijd en de winnaars hebben gepaard met de vrouwtjes. Tijd om nog flink wat te eten opdat ze de winter goed doorkomen. En als het dan weer lente wordt, is daar in mei een nieuwe generatie edelherten. Zo is de cirkel, op veel plekken in Europa en ook in dit kleine stukje Nederlandse natuur, weer rond.
Voor meer informatie: www.staatsbosbeheer.nl
