Stedendriehoek

Martinuskerk al duizend jaar het stralend middelpunt van Warnsveld

De Martinuskerk in Warnsveld. (Foto: Piet Wagenmakers)

De Protestantse gemeente Warnveld is, vertraagd door de coronacrisis, nu toch gestart met de viering van het duizendjarig bestaan van de historische Martinuskerk.

Deze kerk wordt voor het eerst genoemd in 1121. Dat is te danken aan kerkvoogd baron F.C. van Westerholt, die in maart 1913 een gekalligrafeerde kopie van een oorkonde schonk, die ingelijst in de kerk hangt. In deze oorkonde, getekend in Utrecht in 1121, wordt aangekondigd, dat de kerk ‘onder ’t Graafschap en quartier van Zutphen gelegen, die den H.Martinus toegewijdt was, door Godeboldus, Bisschop van Utrecht aan Sint Pieters Kapittel te Utrecht wordt geschonken’.

‘Moederkerk’

In de brief blijkt voorts dat de bisschop aan de kerk, waar ook een kapel te Vorden toe behoort, verregaande voorrechten toekent, terwijl vrijstelling wordt verleend voor een aantal gewone lasten. “Kortom, er valt uit af te leiden, dat de kerk van Warnsveld door de bisschop van Utrecht al in 1121 werd aangewezen als bisschoppelijke kerk voor de hele omgeving”, vertelt Henk Mulder namens de Werkgroep Kerkarchief en als lid van het Comité 1000 jaar Martinuskerk.

“De kerken in Gorssel, Almen en Vorden zijn pas later gesticht. Eefde werd pas afgesplitst van Warnsveld in 1944. Als we in aanmerking nemen dat nog in de tijd van de Marken, dat was dus al na de reformatie, de Markenrichters nog de opperkerkrentmeesters van de kerk in Warnsveld waren, moet de kerk van Warnsveld toch eeuwenlang een ‘moederkerk’ voor de gehele omgeving zijn geweest. De waarde van de oorkonde is ook goed af te leiden uit het feit dat maar liefst 27 met naam genoemde geestelijken en (vrije) leken als getuigen aanwezig waren bij de proclamatie in 1121 in Utrecht, onder wie Diderijk, de Graaf van Holland.”

Van hout

Hoe de kerk er ten tijde van de oorkonde heeft uitgezien, is totaal onbekend. Misschien wel van hout. In geen geval in zijn tegenwoordige vorm, weet Mulder. “In Zelhem heeft men geprobeerd een oorspronkelijk kerkje na te bouwen; het is daar te zien in het Museum Smedekinck. In de tentoonstelling is het afgebeeld met enkele ‘kloostermoppen’, afkomstig van het kerkje dat al rond 800 werd gebouwd in opdracht van Liudger aan de IJssel bij het toenmalige Wimundi (nu Wichmond) en dat in de 16e eeuw door de IJssel is verzwolgen.”

Over de bouwgeschiedenis van de Warnsveldse kerk is al veel onderzoek gedaan. Het onderste deel van de tufstenen Romaanse toren is al van 1100 of eerder. Het koor met de zijkapellen wordt gedateerd op ± 1400 en het schip is uit de 15e eeuw. “In de loop der eeuwen heeft het kerkgebouw veel veranderingen ondergaan. Dat er van oorsprong een gewelfd plafond moet zijn geweest, is nog te zien aan een kraagsteen beeldje in de zuidwesthoek van de kerk. Er is uitgebouwd, weggebroken en aangepast, zeker ook als gevolg van bijzondere omstandigheden, zoals hoog water of vernieling tijdens het rampjaar 1672. Bij de grote restauratie in de jaren 1954-1957 is alles zoveel mogelijk in de oude staat teruggebracht.”

De oorkonde uit 1121. (Foto: Henk Derksen)

Tentoonstelling

Omdat in 1121 door de bisschop van Utrecht al zo’n grote waarde werd gehecht aan de Martinuskerk in Warnsveld, mag verwacht worden dat de kerk al zeker honderd jaar eerder moet hebben bestaan; vandaar de viering van 1000 jaar. Ter gelegenheid daarvan is in de kerk een tentoonstelling ingericht, met archeologische vondsten van de pastorie, foto’s over de geschiedenis, kunstwerken van de kerk en rituelen nu. De tentoonstelling is gedurende de zomermaanden van maandag tot en met vrijdag geopend van 11.00 tot 17.00 uur. Ook is er een fietstocht uitgezet langs de kerken en kapellen van het vroegere kerspel Warnsveld.

Begin oktober houdt de stadsarcheoloog Michel Groothedde een lezing over de geschiedenis van de kerk en de oorkonde. Verdere plannen in het kader van deze herdenking zijn, in verband met de coronacrisis, doorgeschoven naar 2022.

Onderzoek ontstaansgeschiedenis

Mulder, tot slot: “Al enkele jaren wordt in allerlei archieven onderzoek gedaan naar de ontstaansgeschiedenis van de Martinuskerk. Daarvoor is echter, behalve een geoefende historicus/mediëvist, ook een onderzoeker nodig die weg weet met het middeleeuwse Latijn. Mocht u hierin geïnteresseerd zijn of iemand weten die ons verder kan helpen, dan houdt men zich in Warnsveld van harte aanbevolen!”