Onze politiek in de Gouden Eeuw en nu

STEDENDRIEHOEK – Voor wie deze dagen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen gericht is op politiek Den Haag en onze politiek en staatsinrichting in een historische context wil zien, een filmtip: Michiel de Ruyter (2015). De rol van admiraal wordt in deze film gespeeld door acteur Frank Lammers, die we anno 2025 kennen uit de Jumbo-reclames.

De film schetst een beeld van onze politiek in de Gouden Eeuw. Sommige elementen zijn herkenbaar, andere zijn heel anders dan nu. We waren een Republiek met 7 provincies: het zuiden hoorde nog niet bij Nederland. In de 17^de eeuw kende Nederland twee gezichten. Holland en Zeeland beleefden een welvarende Gouden Eeuw met een sterke zeemacht en koloniën in de oost en in de west. In ons deel van Nederland, Gelderland en Overijssel, woedde de Tachtigjarige Oorlog nog tot 1648 en was er voor veel boeren en burgers een erbarmelijk bestaan dat schril afstak tegen de voorspoed in het westen. Toch zaten er ook afgevaardigden van Gelderland in Den Haag en vormde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een bestuurlijke eenheid.

Tegenstellingen in de samenleving

De gewesten, tegenwoordig provincies genoemd, werden bestuurd door de Staten. De Staten-Generaal was de gezamenlijke vergadering van alle gewesten bij elkaar en werd net als vandaag de dag gehouden in Den Haag. Den Haag was en is het kloppend hart van de Nederlandse politiek. Verder was er in de 17^de eeuw de stadhouder, afkomstig uit de familie van Oranje en een belangrijke figuur in de Republiek, die ook onderwerp van discussie en tweestrijd was. Tegenwoordig kennen we in ons land polarisatie rondom thema’s als asiel, klimaat, stikstof of vaccinatie. Tegenstellingen in de samenleving zijn geen nieuw verschijnsel. In de tijd van Michiel de Ruyter waren er spanningen tussen de prinsgezinden, die een centrale rol wensten voor de familie van Oranje, en de staatsgezinden, die belang hechtten aan de Republiek. Deze tweestrijd zou behoorlijk uit de hand lopen in het Rampjaar 1672. In dat jaar werden raadspensionaris Johan de Witt, een exponent van de staatsgezinden, en zijn broer Cornelis vermoord door een woedende menigte in Den Haag.

Relatie tot onze buurlanden

Aanleiding vormde onder meer de oorlogen die de Republiek voerde met haar buurlanden. Een handelsoorlog was er met Engeland, uitgevochten door de vloot van Michiel de Ruyter, en daarnaast vormden ook de Fransen een gevaar. Om weer de brug te slaan naar onze tijd: ook nu is er oorlog in Europa. Maar in relatie tot onze buurlanden is er tegenwoordig een en al verbondenheid en solidariteit. De tijd van ordinaire burenruzies in ons deel van Europa behoort tot het verleden. Grenzen zijn met veel strijd en bloedvergieten tot stand gekomen, maar worden nu gerespecteerd. Steden als Enschede en Arnhem hoeven niet meer bang te zijn voor onze Duitse oosterburen. Het is goed om hier soms bij stil te staan, juist in deze tijd waarin nieuws over oorlog en crisis ons soms overspoelt.

Paleis Het Loo

Terug naar de tegenstelling in de 17^de eeuw tussen prinsgezinden en staatsgezinden. Wie trokken er op termijn aan het langste eind? Dat zijn de prinsgezinden geweest: Willem III werd stadhouder na een stadhouderloos tijdperk en enige tijd later was hij niet alleen stadhouder van de Nederlanden, maar tevens koning van Engeland. Met Mary Stuart nam hij zijn intrek in Paleis Het Loo in Apeldoorn, de plek waar geïnteresseerden uit binnen- en buitenland zich vandaag de dag nog kunnen onderdompelen in de geschiedenis van de Oranjes. De tijd ging verder. We werden een monarchie in 1815, na de Franse bezetting. De Oranjes trokken meer macht naar zich toe, waren aanvankelijk soevereine vorsten. Dit veranderde in 1848 met de nieuwe grondwet van Thorbecke. De macht van de koning werd ondergeschikt gemaakt aan het parlement. Te midden van al die veranderingen lopen enkele elementen als een rode draad door onze geschiedenis. Denk aan de Staten-Generaal die er ook in onze tijd nog is, tegenwoordig opgebouwd uit een Eerste en Tweede Kamer.

Reflectie op het verleden

In onze tijd heeft de koning minder macht: hij heeft nu vooral een ceremoniële functie.

We zijn een democratie geworden met stemrecht voor mannen en vrouwen sinds 1919 en de komst van politieke partijen. In principe eens in de vier jaar kiezen we een nieuwe Tweede Kamer en moet er een regering met ministers en staatssecretarissen gevormd worden, zo ook na 29 oktober. Wat onze hedendaagse politiek en samenleving aangaat speelt reflectie op het verleden ook een belangrijke rol. We kijken nu anders naar bepaalde zaken: ons koloniale verleden, de rol van de Oranjes. Er wordt niet langer in de Gouden Koets gereden met de slavernij-afbeeldingen op Prinsjesdag, iets wat in de tijd van Koningin Beatrix nog nauwelijks discussie opleverde. Dat is de loop van de geschiedenis en het is vooruitgang, beschaving. In tijden van wereldwijde onrust en geopolitieke spanningen is het belangrijk om ons dit te blijven realiseren. Daarom vieren we dit jaar ook 80 jaar vrede en vrijheid in Nederland. Voor wie even in ons vaderlandse verleden wil duiken is Michiel de Ruyter een boeiende film, het aanschouwen meer dan waard. Na tweeënhalf uur keert de kijker terug naar de 21^ste eeuw met de aanstaande verkiezingen in het vooruitzicht. Wat gaat het worden? Laten we hopen op een vruchtbaar landsbestuur na de verkiezingen op 29 oktober.