Twee tradities komen moeiteloos samen tijdens Pasen

STEDENDRIEHOEK – Lente: eieren worden gelegd en jonge dieren worden geboren. Een lange zomer rijk aan voedsel maakt de lente daarvoor een zeer geschikte tijd. Het is de tijd waarin de dagen langer worden. Het woord ‘lente’ is dan ook een afleiding van het woord ‘lang’. Iets soortgelijks geldt voor de Engelse term voor Pasen: Easter. Dit woord verwijst naar het oosten, daar waar de zon opkomt. In de lente, kortom, vieren we het licht en de warmte die aanstaande zijn, die ons verblijden, en die onze gewassen rijkelijk doen groeien.

De mensheid heeft dit van oudsher gedaan, in zeer diverse culturen sinds het begin van de agrarische revolutie, zo’n 12.000 jaar geleden. Ons christelijke paasfeest, dat in hetzelfde jaargetijde valt, is in dat licht betrekkelijk groen. Nog groener is de paashaas, sinds de 17^de eeuw bekend in Duitsland en anderhalve eeuw later gemeengoed geworden in Nederland. Hoewel de paashaas dus een stuk jonger is dan het christelijke paasfeest, worden dit dier en de eieren die het verstopt sterk geassocieerd met vruchtbaarheid, het nieuwe leven en de lente. Daarmee grijpt het terug op de oude lentefeesten van Germaanse volkeren die in dit deel van Europa leefden, lang voordat ons gebied gekerstend werd.

Een eitje eten

Het zaaien van de eenjarige gewassen, het grondig schoonmaken van huis, tuin of balkon en meer tijd buiten doorbrengen, dat is wat dit jaargetijde vrolijk, opgeruimd en opgewekt maakt. En wat is er heerlijker dan op paasmorgen een eitje eten. Geeft u de voorkeur aan hard- of zachtgekookt? De tafel mooi gedekt, het ritueel van eieren zoeken met de kinderen achter ons, kunnen we aan tafel voor de paasbrunch.

Wat dat eitje betreft, dat kippenei: het blijkt multifunctioneel in onze gastronomie, waar ook ter wereld. Wat maken we bijvoorbeeld van eiwit? Een bekend nagerecht in dit verband is Haagse bluf, dat je maakt door eiwit met suiker krachtig te kloppen tot het is opgestijfd en je het kunt eten als een lekker toetje met heel veel lucht erin. Denk ook aan de verwante meringues, eiwitkoeken die menig Nederlander op vakantie in Frankrijk koopt. Ook voor het overgebleven eigeel bestaan vele recepten. En om nog even bij de nagerechten te blijven: ook het populaire crème brûlée is een product waarin veel ei is verwerkt.

Eieren in de evolutie

Dat kippenei, ons o zo vertrouwd, heeft uiteraard in de natuur een heel andere functie dan die voor de mens. Voor ons is het voedsel; voor het dier dient het om het jong leven te schenken en het te voeden. Want wat is een ei eigenlijk? Een ei kun je opvatten als het dierlijke equivalent van zaad (planten). De basis voor de vorming van nageslacht. De eerste gewervelde dieren moesten hun kleine eieren altijd afzetten in of nabij het water. Het ei was daarvan afhankelijk. Kwetsbaar waren ze altijd, deze eieren, een gewild maaltje voor menig ander dier. En ja, ook wij mensen kennen in onze keuken het chique kaviaar, eigenlijk visseneitjes.

In de evolutie sloeg een gewervelde voorouder van onszelf en tevens die van de kip een andere weg in: we kunnen hier met recht spreken van het eerste reptiel. Reptielen zijn, anders dan bijvoorbeeld amfibieën, in staat hun eieren te leggen op het droge, waardoor nieuwe leefgebieden ontsloten werden, waaronder zelfs woestijnen. Dit was alleen mogelijk door de komst van het zogeheten amniote ei met een schaal. Uit de reptielen kwamen miljoenen jaren later twee belangrijke nieuwe klassen voort: de warmbloedige vogels en zoogdieren. Ook wij zijn Amniota en de kip eveneens.

Verwantschap in the tree of life

Een kuikentje in het kippenei zit gevangen in een zak, het amnion, verbonden met twee andere zakken: de dooierzak voor voedsel en het allantoïs als dumpplaats voor het metabole afval. Wij mensen zijn zoogdieren waarin het amniote ei verder is doorontwikkeld en anders dan bij reptielen en vogels inwendig wordt uitgebroed. De harde schaal is verdwenen. Maar in beginsel is ook hetgeen zich in de menselijke baarmoeder bevindt een amnioot ei. De foetus zit nog steeds in een zak en onze ‘dooier’ en afvalzak zijn gefuseerd met de baarmoederwand, placenta geheten. De verbindende strengen zijn om elkaar gedraaid en noemen we navelstreng. Om het jong zitten nog altijd twee vliezen. Het breken van deze vliezen kondigt de komst van het kind aan en dit is eigenlijk hetzelfde als het kuiken dat de harde eierschaal met vlies openbreekt. Een wonderlijke verwantschap in de biologie, ontstaan in vele miljoenen jaren evolutie. Ja, in wezen zijn wij allemaal familie van elkaar in ‘the tree of life’ waarover Charles Darwin als eerste schreef in de 19^de eeuw.

Vreedzaam samengaan

De eieren zijn gevonden door de kinderen, voor vandaag en morgen is er genoeg chocolade. De paashaas is alweer vertrokken, aan het zicht onttrokken. We zien op deze eerste paasdag hoe twee heel verschillende voorjaarsfeesten naast elkaar bestaan. Veel Apeldoorners gaan op zondagmorgen naar de kerk om te horen dat de Heer waarlijk opgestaan is. Een heel ander verhaal dan dat van de niet-christelijke paashaas, maar de twee tradities gaan prima samen voor veel gezinnen waarin het eieren zoeken en de paasmorgendienst er gewoon bij horen. In een tijd waarin we leven in bubbles, met soms desinformatie en polarisatie in de samenleving tot gevolg, is die co-existentie iets om te koesteren. Het vreedzaam samengaan van heidens en religieus, of van wetenschap en spiritualiteit. Het mag er allebei zijn.